Bệnh thành tích trong giáo dục
1. Vụ gian lận điểm thi ở Hà Giang, Sơn La, Hòa Bình (2018)
Một trong những dẫn chứng điển hình cho hệ lụy nghiêm trọng của bệnh thành tích là vụ gian lận thi cử tại Hà Giang, Sơn La, Hòa Bình năm 2018. Hàng trăm bài thi bị sửa điểm, nhiều thí sinh được nâng hàng chục điểm để “chắc suất” vào đại học top đầu. Không chỉ là biểu hiện của thành tích ảo, sự việc này còn làm lung lay niềm tin của xã hội vào tính công bằng trong giáo dục và để lại hậu quả lâu dài cho hệ thống tuyển sinh quốc gia.
2. Lạm phát học sinh giỏi trong các trường phổ thông
Hiện nay, tại nhiều trường học trên cả nước, số lượng học sinh được xếp loại giỏi hàng năm chiếm tỉ lệ quá cao – có nơi lên tới 70-80%. Dù thành tích rực rỡ trên giấy tờ, nhưng thực tế lại cho thấy năng lực thực tế của học sinh còn yếu, thiếu tư duy phản biện và kỹ năng sống. Việc “nới tay” trong đánh giá học sinh không phản ánh đúng thực chất, khiến danh hiệu học sinh giỏi mất đi giá trị vốn có.
3. Áp lực thi đua giữa các trường học
Trong các phong trào thi đua như “trường tiên tiến xuất sắc”, “trường chuẩn quốc gia”, nhiều đơn vị đã tìm cách ngụy tạo số liệu, “làm đẹp” hồ sơ, thay vì đầu tư cải thiện chất lượng giáo dục thực chất. Không ít trường chỉ chú trọng hình thức bên ngoài như sơn sửa cơ sở vật chất, xây dựng cổng chào hoành tráng, mà bỏ quên nội dung dạy và học – minh chứng cho một hệ thống giáo dục đang lệch hướng vì thành tích.
4. Thi học sinh giỏi nhưng giáo viên làm hộ bài
Một hiện tượng đáng buồn xảy ra trong một số kỳ thi học sinh giỏi cấp quận, cấp tỉnh là việc giáo viên gợi ý, thậm chí làm bài giúp học sinh trong phòng thi để đảm bảo học sinh của trường mình đạt giải. Điều này không chỉ bóp méo ý nghĩa của kỳ thi, mà còn gieo vào đầu học sinh suy nghĩ lệch lạc rằng: thành tích có thể “tạo ra”, không cần đến nỗ lực thật sự.
5. Câu chuyện “chạy” điểm ở các lớp cuối cấp
Vào thời điểm chuẩn bị tổng kết năm học, đặc biệt là với học sinh lớp 9 và lớp 12, nhiều phụ huynh và học sinh đã chạy điểm, xin nâng điểm, chỉ để con em mình có học bạ “đẹp” khi xét tuyển vào trường chuyên, lớp chọn hoặc đại học. Thực trạng này khiến việc đánh giá kết quả học tập không còn khách quan và làm mất công bằng cho những học sinh học thật, thi thật.
6. Trường chuẩn quốc gia nhưng không đủ giáo viên bộ môn
Một số trường học dù được công nhận là “trường chuẩn quốc gia” nhưng lại thiếu trầm trọng giáo viên các môn học cơ bản, thậm chí phải thuê giáo viên hợp đồng ngắn hạn hoặc phân công giáo viên dạy trái môn. Điều này cho thấy danh hiệu chỉ mang tính hình thức, không phản ánh đúng thực trạng chất lượng giáo dục của nhà trường.
7. Học sinh thi xong là quên kiến thức
Thực trạng “học để thi”, “học để lấy điểm” khiến nhiều học sinh chỉ tập trung ôn luyện máy móc, học vẹt trong thời gian ngắn. Hậu quả là ngay sau kỳ thi, các em quên gần hết kiến thức vì không hiểu bản chất. Đây là biểu hiện rõ rệt của nền giáo dục đặt nặng thành tích mà coi nhẹ quá trình học tập và phát triển tư duy.
8. Học sinh lớp 1 phải học thêm ngoài giờ
Tình trạng học sinh lớp 1 đã phải học thêm, luyện chữ, làm đề nâng cao để “không thua bạn bè”, để có danh hiệu học sinh giỏi khiến dư luận không khỏi xót xa. Những đứa trẻ mới 6 tuổi đã bị áp lực thành tích đè nặng, mất dần hứng thú học tập và quyền được vui chơi đúng lứa tuổi.
9. Danh hiệu thi đua khiến giáo viên “ngại” đánh giá thật
Ở nhiều trường, do áp lực đạt chỉ tiêu thi đua cuối năm, giáo viên không dám đánh giá học sinh trung thực, thay vào đó là những con điểm dễ dãi hoặc nhận xét chung chung. Chính áp lực từ các chỉ tiêu thành tích đã khiến giáo viên mất đi vai trò định hướng và phản hồi chân thực cho học sinh trong quá trình học tập.
10. Vấn đề “học sinh tiên tiến” không biết làm một bài văn hoàn chỉnh
Có những em học sinh được xếp loại tiên tiến, giỏi trong nhiều năm liền, nhưng khi bước vào cấp học cao hơn lại không thể viết nổi một bài văn hay giải được bài toán cơ bản. Điều này cho thấy việc đánh giá học sinh đang bị chi phối bởi thành tích hơn là thực lực, từ đó khiến các em bước vào đời với nền tảng thiếu hụt nghiêm trọng.
11. Sự khác biệt với nền giáo dục Phần Lan
Trong khi đó, nền giáo dục Phần Lan nổi tiếng thế giới vì không chạy theo thành tích, không xếp hạng học sinh, không tổ chức các kỳ thi áp lực. Học sinh được phát triển toàn diện cả kiến thức, kỹ năng và nhân cách, giáo viên được tin tưởng và đánh giá qua hiệu quả giảng dạy thay vì số lượng học sinh giỏi. Sự khác biệt này đã góp phần tạo ra một nền giáo dục bền vững, thực chất, là bài học đáng suy ngẫm cho giáo dục Việt Nam.